Urząd Miasta Nowego Sącza

Synagoga

Synagoga, usytuowana przy ul. Berka Joselewicza 12, zwana też bóżnicą - dom modlitw Żydów nowosądeckich - znajduje się nieopodal zamku królewskiego, gdzie Izraelici zwartą kolonią zajęli północno-zachodnią dzielnicę miasta, uzyskując przywilej wejścia w obręb murów Nowego Sącza w 1667 r. od Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Przywilej na wystawienie synagogi otrzymali od starosty nowosądeckiego Jerzego Pawła Lubomirskiego, sygnowany 3 lutego 1699 r. Budynek synagogi stanął w 1746 r. Wzniesiono go z cegły na planie prostokąta 25 x 19 m o ścianach 8 m wysokich (wysokością swą nie mógł przewyższać najniższego kościoła w mieście). Nakrywał go wysoki, łamany dach "polski". Nad salą modlitw, zajmującą 3/4 rzutu synagogi zwieszało się dziewięciopolowe sklepienie typu klasztornego, wsparte na czterech filarach. Barokowe, architektonicznie kunsztowne wnętrze tej sali szkicował Stanisław Wyspiański w czasie swoich wędrówek malarskich po Nowym Sączu i okolicy w 1889 r. 

Wnętrze synagogi stanowiły też przedsionek i sala sądowa na parterze oraz sala kobiet na piętrze, do której osobne wejścia wiodły od ulicy. 

W czasie pożaru miasta w 1894 r. spaliła się i synagoga. Odbudowując ją pod koniec XIX w. nadano jej cechy architektury tego okresu, zachowane do dzisiaj bez zmian. 
Fasadę budynku zamykają wtopione w jej bryłę po obu stronach kwadratowe wieżyczki. W elewacji frontowej wysunięty ku przodowi ryzalit zaznacza główne wejście. 
Synagoga była domem modlitw Izraelitów do czasu ich eksterminacji przez hitlerowskiego okupanta. Zamieniono ją wówczas na magazyn mienia pożydowskiego. Do czasu przekazania jej przez gminę żydowską w Krakowie w 1974 r. miastu Nowemu Sączowi pełniła rolę magazynu różnych towarów. 
Zniszczony budynek synagogi przejęło Muzeum w Nowym Sączu z przeznaczeniem na galerię sztuki. Budynek został gruntownie odnowiony do 1982 r. Salę główną nakrywa strop kasetonowy o dziewięciu polach wsparty na zachowanych filarach. Do sali głównej wprowadzona została antresola powiększająca jej wystawienniczą powierzchnię. 

Galeria powróciła do rąk gminy żydowskiej.
 

Zbigniew Zieliński 
"Nowy Sącz, Przewodnik po zabytkach", 
Koło Przewodników Oddziału PTTK "BESKID" w Nowym Sączu, 
Nowy Sącz 1994 r.