Urząd Miasta Nowego Sącza

Klasztor i kościół popijarski

Budowę murowanych kościoła i klasztoru z przeznaczeniem na swoją siedzibę w Nowym Sączu podjęły starosądeckie klaryski przed 1670 r., sytuując je na "Biskupiem" w południowo-zachodniej części miasta, w obrębie murów fortecznych. Zaniechaną budowę przejęli ojcowie pijarzy, doprowadzając w niedługim czasie jej wznoszenie do końca. Ich zamiarem było stworzenie w Nowym Sączu szkoły męskiej na wzór pijarskiego kolegium w Podolińcu. 

Kościół otrzymał wezwanie św. Norberta i św. Jana Kalasantego. Był niewielki, jednonawowy z małymi oknami, na planie prostokąta, z półkoliście wydzielonym prezbiterium. Posiadał 20 m długości i 9 m szerokości. Nakrywało go sklepienie beczkowe. Zwrócony był ku południowi, od strony wschodniej przylegał bezpośrednio do ulicy (stąd wywodzi się nazwa ulicy Pijarskiej). 

Budynek dwukondygnacyjny klasztoru powstał po zachodniej stronie kościoła, a w jego skład wkomponowana została baszta muru obronnego. Obszerny ogród okalał to założenie zakonne. Otwarcie szkoły nie zostało przez pijarów zrealizowane. Zakon został - jak i inne na skutek "kasaty józefińskiej" - zniesiony w 1785 r. Przy końcu swego istnienia liczył 5 kapłanów i 2 braci zakonnych. 
Zabudowania poklasztorne zamienione zostały przez zaborcze władze austriackie na magazyny wojskowe. Do przekształconego remontem poklasztornego budynku wprowadzono w 1818 r. c.k. urząd cyrkularny, a I i II piętro zajęło utworzone 4 listopada 1818 r. 6-klasowe gimnazjum z niemieckim językiem nauczania, które w tym budynku pozostawało do 1855 r. 

Kościół popijarski był kaplicą szkolną dla gimnazjum, po 1855 r. kaplicą więzienną. 
Polskie ruchy wolnościowe w Galicji skłoniły zaborcę do przekształcenia popijarskiego klasztoru w więzienie. Powiększyli budynek o jedną kondygnację. 
Okupant niemiecki nadbudował trzecie piętro nad istniejącym więzieniem i poszerzył je o boczne skrzydło. Więzienie to było miejscem kaźni w latach 1939-45. 
Kościół poklasztorny ustąpił miejsce wzniesionemu po 1889 r. gmachowi sądu. Przyziemie prezbiterium kościoła było widoczne jeszcze w 1945 r.

Stanisław Korusiewicz 
"Nowy Sącz, Przewodnik po zabytkach", 
Koło Przewodników Oddziału PTTK "BESKID" w Nowym Sączu, 
Nowy Sącz 1994 r.